Η πικρή νίκη του συμβουλιακού κομμουνισμού – Gilles Dauvé

Το κείμενο που δημοσιεύεται είναι ένα κεφάλαιο από τη νέα έκδοση του "Έκλειψη και επανεμφάνιση του κομμουνιστικού κινήματος" που θα δημοσιευτεί από την PM Press, το φθινόπωρο του 2014. Η μετάφραση έγινε από την αγγλική, από την προσωρινή επιτροπή κριτικής γαστρονομίας θεσσαλονίκης του γκουρμέ-προλέ.

Ο Gilles Dauvé για την πληροφορία, την ιδεολογία και την αυτοδιαχείριση

Υπάρχουν εργατικά συμβούλια:

Τα συμβούλια ήταν εύκολο να φτιαχτούν και είχαν τεράστιο δυναμικό. Ήταν ευέλικτα και δημοκρατικά. Προϋπέθεταν τη συνεργασία και το συντονισμό και ανέπτυξαν τις ιδέες της λαϊκής διακυβέρνησης και της συμμετοχής όλων σε αυτή. Για τα μέλη των συμβουλίων δεν προαπαιτούνταν ούτε μια προϋπάρχουσα οργάνωση ούτε κάποιο υπόβαθρο στη σοσιαλιστική θεωρία. Τα συμβούλια έκαναν τα συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα περιττά. Μπορούσαν να αγκαλιάσουν τόσο πληθυσμό όσο επέτρεπαν οι επικρατούσες πολιτικές αντιλήψεις και οι κοινωνικές προκαταλήψεις. Ένεκα των συμβουλίων, η κοινωνία πετάχτηκε στο χάος και ήταν και επιρρεπής σε μια ενδελεχή και ριζοσπαστική αναδιοργάνωση. Εάν τα συμβούλια διατηρούν τη σημασία τους σήμερα, δεν είναι επειδή συνεπάγονται κάποια συγκεκριμένη λύση στα προβλήματα της ανθρωπότητας, αλλά επειδή η ανάγκη για κάτι νέο τόσο σε μορφή όσο και σε περιεχόμενο γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. ¹

Και υπάρχει και η συμβουλιακή ιδεολογία, η ιδεολογία της αυτοδιαχείρισης, που στο παρελθόν εξισωνόταν με τη λειτουργία των εργοστασίων από τους ίδιους τους εργάτες, και που τώρα επεκτείνεται στην αυτοδιαχείριση ολόκληρης της ζωής μας.

Περιττό να πούμε ότι η «νίκη» για την οποία μιλάμε εδώ δεν είναι το είδος του επιτεύγματος που οι συμβουλιακοί του παρελθόντος και του παρόντος στόχευαν και στοχεύουν: είναι απλά μια θλιβερή, αναπόφευκτη ιδεολογική νίκη. Η ιδεολογία δε φτιάχνεται κατ’ ανάγκην από ψευδή στοιχεία, κι ούτε προβάλλει μόνο λαθεμένες ιδέες. Είναι μια παραμορφωμένη συνείδηση της πραγματικότητας (και ως εκ τούτου συχνά ενσωματώνει αδιαμφισβήτητα γεγονότα), η οποία δίνει στους ανθρώπους έναν τρόπο να (παρα)νοούν την ιστορία και τους εαυτούς τους μέσα σε αυτήν.

Η συμβουλιακή ιδεολογία είναι μια διανοητική χαρτογράφηση που γεννήθηκε τόσο από τους προλεταριακούς αγώνες όσο και από τα όρια τους. Ενώ η αυτοοργάνωση των εργατών ήταν (και παραμένει) αναγκαία, δεν ήταν (και δεν είναι) αρκετή για να ανατρέψει τον καπιταλισμό. Η ιδεολογία αντί να αντιλαμβάνεται αυτό το όριο ως τέτοιο (όριο), το θέτει ως στόχο του κινήματος. Η ιδεολογικοποίηση είναι η διαδικασία με την οποία το σύνολο της προλεταριακής ιστορίας επανερμηνεύεται σαν αυτό το όριο να είναι η ουσία της. Η συμβουλιακή ιδεολογία είναι η μετατροπή των εργατικών συμβουλίων στην πεμπτουσία της επανάστασης.

Όπως και κάθε άλλη μερική αλήθεια, έπεσε θύμα της «ενσωμάτωσης». Η ικανότητα της σύγχρονης κοινωνίας να ενσωματώνει και να αφομοιώνει κάθε ριζοσπαστική κριτική δεν είναι κάτι καινούριο ή τρομακτικό. Σήμερα, αφού ο καπιταλισμός νικά όσο τα απαραίτητα (ιδιοκτησία, μισθωτή εργασία, κρατική εξουσία) τηρούνται, τα επιτρεπόμενα περιθώρια είναι μεγαλύτερα από ότι παλαιότερα, και μας εκχωρείται μπόλικος «χώρος για παρεκβάσεις». Κάποτε είδα ένα  graffiti σε έναν άσπρο τοίχο στη Βιέννη:

← ελευθερία από εδώ ως εδώ →

Όχι μόνο είναι «ο νόμος και η τάξη» συμβατοί με την ακίνδυνη κριτική και τα άκακα κοινωνικά πειράματα, αλλά και χρειάζονται την ενεργή συμμετοχή μας στην καθημερινή λειτουργία της κοινωνίας. Στις δημοκρατικές χώρες, εφόσον πληρώνεις το νοίκι σου και υπακούς το μπάτσο, είσαι ελεύθερος να εξυμνείς το Βούδα ή το Μπακούνιν. «Αλλάζοντας πράγματα για να παραμένουν όλα ίδια», όπως είπε ο συγγραφέας Lampedusa στο The leopard. Η παραδοσιακή «αστική» κουλτούρα έχει γίνει πολυπολιτισμική και ο αντικονφορμισμός πωλείται στα καταστήματα. Περισσότερη αβλαβής προσωπική ελευθερία, μεγαλύτερες παρεκκλίσεις, περισσότερος έλεγχος της κοινότητας από την ίδια, περισσότερος έλεγχος της παραγωγής από όλους επίσης. Οι πιο μοντέρνες πτυχές της σύγχρονης συζήτησης έχουν απαρνηθεί την αυστηρή ιεραρχία, και δε βλέπουν καμία αντίφαση στο να προωθούν την ίδια στιγμή τον ατομικισμό (ατομική χειραφέτηση) και τις συλλογικές αξίες (ομαδικό πνεύμα).

 «Η αυτό-χειραφέτηση στην απλούστερη της μορφή σημαίνει να αναλαμβάνεις την ευθύνη για τη δική σου ζωή, στη δουλειά σου, με τους συναδέρφους σου, τους υφισταμένους σου, τους ανώτερούς σου, να αναλαμβάνεις την ευθύνη για το σώμα σου, την ασθένεια σου και να φροντίζεις για τον εαυτό σου.» .” (Self-Empowerment & Development Centre, 2013)

Ως αποτέλεσμα έχει προκύψει μια συναίνεση όσον αφορά τις αρετές της αυτονομίας: αυτό-αξιολόγηση των μαθητών στην τάξη⁴, καταμερισμός της εξουσίας και αυτοδιοίκηση των τοπικών ενώσεων και των δημόσιων οργανισμών, διοίκηση με από κοινού συμφωνημένους στόχους στο γραφείο, οριζοντιότητα στο κίνημα του Occupy και των πλατειών, αυτόνομοι χώροι για τους εναλλακτικούς σε πολλές πόλεις κτλ. Ο κοινοβουλευτισμός γερνάει, ας τον αναστήσουμε με γενναίες δόσεις συμμετοχικής ή monitory ⁵ δημοκρατίας. Η κοινοτική στοχοθεσία, η αυτο-ανάπτυξη και η δικτύωση εμφανίζονται στις ειδήσεις. Ο κομματισμός καταρρέει, οι απλοί πολίτες κυριαρχούν.

Κατά δεύτερον, η αρχή «πρώτα απ’ όλα η πληροφόρηση» έχει γίνει μέρος της κυρίαρχης ιδεολογίας: μέγιστη και ταχύτατη πληροφόρηση! Η υπόθεση που κάνουμε είναι ότι, όσο περισσότερα ξέρουμε, τόσο περισσότερα καταλαβαίνουμε, αλλά πάνω από όλα χρειαζόμαστε τεκμήρια, και η σωστή κατανόηση θα προκύψει από τα πολλά δεδομένα: «Το να ξέρεις είναι πράξη». Το κύριο σώμα της κοινωνίας έχει εμμονή με τη μόρφωση και την απόκτηση εξουσίας: τα μαθήματα που γίνονταν για τη δημιουργία πολιτών με το μυαλό τους στραμμένο στην κοινότητα τώρα επεκτείνουν τη θεματική τους και στον παγκόσμιο πολίτη (διδάσκοντας οικολογικές ευαισθησίες).

Αυτή η παγκόσμια τάση δυστυχώς αντανακλάται και στο ριζοσπαστικό στερέωμα. Το Informations & Correspondance Ouvrières (1961-73)⁶, και τώρα και το Echanges & Mouvement⁷ ισχυρίστηκαν ότι δεν έχουν καμία άλλη θεωρία πέρα από τη θεωρία ότι μόνο οι προλετάριοι μπορούν να καθορίσουν τις μεθόδους τους και τους στόχους τους. Ομοίως χιλιάδες infokiosks και indymedia συλλογικότητες διακηρύσσουν ότι δεν έχουν κάποια συγκεκριμένη θεωρία (μαρξιστική, αναρχική, οικολογική, φεμινιστική, οτιδήποτε) και λένε πως ο μόνος σκοπός τους είναι να χρησιμεύουν ως τόπος συνάντησης και κέντρο επικοινωνίας με στόχο την προώθηση των κοινωνικών αγώνων, με τη διαφορά ότι το «ιστορικό υποκείμενο» δεν είναι η εργατική τάξη, αλλά ο λαός (το περίφημο 99%). Συμπεριφέρονται λες και η «επιλογή ανυπαρξίας» του ICO (IS,#11) αντιστράφηκε με μια επιλογή συνεχούς (24/7) παρουσίας διαδικτυακά, και ας παραμένει προτεραιότητα η πληροφορία, πολύ συχνά δε, με παρόμοια χαρακτηριστικά με τα «αστικά» μέσα μαζικής ενημέρωσης: συνεχή ροή δεδομένων, υπερφόρτωση με πληροφορίες και παρακμή, αισθητικοποίηση… Ο ριζοσπαστισμός περιορίζεται σε μια περιγραφή και εξύμνηση πολλών και διαφορετικών αγώνων.

Μπορούμε να δούμε καλύτερα σε λειτουργία την αρχή της αυτονομίας και τη μαγεία της πληροφορίας στο διαδίκτυο: Το ίντερνετ είναι ο παγκόσμιος διανομέας, επιταχυντής και πολλαπλασιαστής δεδομένων και ιδεών. Οι «φλύαρες τάξεις»⁸ έχουν επεκταθεί πολύ πέρα από το αναγνωστικό κοινό του Guardian ή των New York Times: όλοι δίνουν και παίρνουν γνώμες σήμερα. Για εκείνους που πιστεύουν ότι η κοινωνική αλλαγή θα έρθει από ακόμα περισσότερη παγκόσμια γνώση και συζήτηση, ο κυβερνο-ακτιβισμός είναι ιδανικός. Μια επικριτική πλανητική υπο-κοινωνία διεξάγει έναν διαρκή πόλεμο των λέξεων.

Όλα αυτά συμβαίνουν στο βασίλειο της ιδεολογίας. Στην πραγματικότητα δε ζούμε σε μια κοινωνία οργανωμένη από κάτω προς τα πάνω⁹. Κάθε άλλο μάλιστα, μιας και ο εργοστασιακός δεσποτισμός του 19^ου αιώνα δεν έχει παρέρθει. Το σημερινό αφεντικό σου λέει τι να κάνεις και σε τιμωρεί αν δε συμμορφώνεσαι, κι αυτό όχι μόνο στη δικτατορική Κίνα. Στις ευρωπαϊκές αποθήκες της Amazon, η εταιρεία διαφεντεύει τις ζωές του εργατικού της δυναμικού σε βαθμό που να υποδεικνύει στους υπαλλήλους πώς να παρκάρουν τα αμάξια τους: Αν πατήσεις πάνω στη λευκή γραμμή που χωρίζει τους χώρους στάθμευσης εξασφαλίζεις μια «προειδοποίηση». Και η δημοκρατική Αμερική διαθέτει ένα ευρύ κοινωνικό και πολιτιστικό συντηρητικό τόξο που καταφέρνει να γυρνάει πίσω το κοινωνικό πολιτιστικό ρολόι.

Έτσι, όσον αφορά το πόσο μετράνε εν τέλει οι ιδέες, δεν έχουμε τίποτε άλλο από μια ιδεολογική νίκη, μίλια μακριά από τα γραπτά του Άντον Πάνεκουκ ή τις θερινές κατασκηνώσεις της ακροαριστεράς. Στο τέλος του 19^ου αιώνα, ο Μαρξισμός μετρίασε το Μαρξ σε απολογητή του παραγωγισμού των εργατών. Αργότερα, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι καταπιέστηκαν στο όνομά του και οι ΒορειοΚορεάτες ακόμα καταπιέζονται. Πιο πρόσφατα, ο Debord μεταμορφώθηκε ως δια μαγείας σε έναν καλλιτέχνη αντι-τέχνης: δεν έχει πια «κακή φήμη». Τον Amadeo Bordiga βέβαια, δεν μπόρεσαν να τον μασουλήσουν οι ακαδημαϊκοί σοφολογιότατοι, αλλά ποιος ξέρει κιόλας;  Οι ιδέες του παλιού ναπολιτάνου για την οικολογία, το αιχμηρό του στυλ και το δηκτικό του χιούμορ θα μπορούσε να προσθέσει το πολύ ζητούμενο προκλητικό άρωμα στην παρούσα συζήτηση. Δεν υπάρχει δόγμα από το οποίο να μη μπορεί να τραφεί το infotainment. Κανείς δεν είναι αθώος. Ο καθένας μπορεί να κυνηγηθεί και να ενσωματωθεί.

Η γερμανο-ολλανδική αριστερά είχε όντως μια δυνατή στιγμή στο 1920 και μετά, όταν απέρριψε τα μαζικά κόμματα  της 2^ης και 3^ης Διεθνούς στο όνομα της ριζοσπαστικής αυτενέργειας των εργατών. Η σπαζοκεφαλιά ήταν ότι το κάλεσμα για εργατική δύναμη συγκρουόταν με την κομμουνιστική προοπτική της κατάργησης της εργασίας, αφού μόνο η κατάργηση της εργασίας θα μπορούσε να μας απαλλάξει από τον καπιταλισμό. Στα 1920, οι προλετάριοι στάθηκαν στο σταυροδρόμι, έμειναν εκεί, δεν ανταπεξήλθαν στην πρόκληση που η εξέγερσή τους δημιούργησε, και ηττήθηκαν. Καθώς η προοπτική του ξεπεράσματος της εργασίας και του εμπορεύματος μόλις που είχε εμφανιστεί στη δεκαετία του ’20 και του ’30, και ξεκίνησε να υψώνει το ανάστημά της στη δεκαετία του ’60, η αντίφαση σε αυτή την εποχή ήταν αναπόφευκτη, και παρέμεινε με τον τρόπο που η ριζοσπαστική κοινότητα μπορούσε να αντιληφθεί τον εαυτό της. Η ενσωμάτωση πάντα τρέφεται από τέτοιες εσωτερικές αντιφάσεις, δίνοντας προτεραιότητα σε ορισμένες πτυχές της θεωρίας και ξεκόβοντας άλλες. ²

Η αυτοοργάνωση είναι απαραίτητη. Η αυτοδιαχείριση των εργοστασίων, των γειτονιών ή των σχολείων είναι άλλο πράγμα. Παρόλο που η αυτοοργάνωση και η αυτοδιαχείριση δεν είναι απαραίτητα συνώνυμα, η ιδεολογία θολώνει τη διαφορά τους. Είναι μια αναπόφευκτη ψευδαίσθηση για τους εργάτες να πιστέψουν τη μια ή άλλη χρονική στιγμή ότι θα ήταν ελεύθεροι αν έπαιρναν τη δουλειά τους στα χέρια τους, δηλαδή, χωρίς να καταργήσουν την εργασία ως τέτοια. Και είναι μια αναπόφευκτη ψευδαίσθηση για τους ανθρώπους γενικά να πιστεύουμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε την κοινωνία απλά με το να τη διευθύνουμε εμείς. Η επανάσταση δε θα ξεκαθαρίσει αυτές τις αυταπάτες σε μια μέρα.

Η «ενσωμάτωση» είναι η φυσιολογική διαδικασία με την οποία η κοινωνία ανακτά τμήματα αυτών που προσπάθησαν να την αρνηθούν, κι έτσι δεν υπάρχει κάτι εδώ για να προσάψουμε στους συμβουλιακούς. Αυτό που είναι απαράδεκτο, όμως, είναι η επίμονη αποτυχία του να συνειδητοποιήσουν πώς και γιατί  ένας τέτοιος συγκεκριμένος ιδεολογικοποιητικός αντιπερισπασμός θα μπορούσε να συμβεί. Κάποια θεμελιώδη συμβουλιακά αξιώματα έχουν ενσωματωθεί σε κυρίαρχες ιδέες, ακριβώς επειδή βασίζονταν σε ιστορικά όρια, και είναι αυτά τα όρια που πρέπει να κατανοήσουμε. Η ιδεολογία μόνο ευτελίζει και αποστειρώνει τις διάφορες θεωρητικές πτυχές διαχωρίζοντας τη θεωρία από την πρακτική από την οποία προήλθε.

 «Η χειραφέτηση των εργατικών τάξεων πρέπει να κατακτηθεί από τις ίδιες τις εργατικές τάξεις.» Αυτοί ήταν οι Κανόνες της Διεθνούς Ένωσης Εργατών, που εγκρίθηκαν από το συνέδριο της Γενεύης το 1866. Η αυτονομία είναι απαραίτητη όχι μόνο για να ξεκινήσει η επανάσταση, αλλά και για να πετύχει: ποιος άλλος από τους αυτό-οργανωμένους εργάτες θα μπορούσε να καταργήσει το προλεταριάτο; Αλλά δεν είναι αρκετό. Δεν είναι η αρχή στην οποία όλα μπορούν ή πρέπει να βασιστούν. Αυτονομία σημαίνει να βάζεις τους δικούς σου νόμους σε σένα. Βασίζεται στον εαυτό (αυτό-). Όσον αφορά τους προλετάριους για ποιον εαυτό μιλάμε; Δοξάζοντας την εργατική αυτονομία παρερμηνεύουμε ως όλον το μέρος, το κομμάτι μιας παγωμένης ολότητας. ³

• 1. Insurgent Notes 2013
• 2. Το ίδιο φυσικά εφαρμόζει και στον πιο επανακτημένο όλων, τον Karl Marx: δεν μπορούμε να είμαστε ικανοποιήμενοι ποτέ με την επανάληψη του ότι η δικτατορία του προλεταριάτου για την οποία έγραψε δεν είχε απολύτως τίποτα κοινό με την στρατιωτικοποίηση της εργασίας του Trotsky και το πενταετές πλάνο του Stalin. Ελπίζουμε ότι το Value, Time & Communism: Re-Reading Marx δείχνει ότι δεν έχει νόημα να διαβάζουμε το Μαρξ αν δε μας ενδιαφέρει να δείξουμε τι όφειλε στην εποχή του.
•  3. Για περισσότερα πάνω στη δημοκρατία και την αυτονομία μπορείτε να δείτε το Συμβολη σε μια κριτική της πολιτικής αυτονομίας (μετάφραση coghnorti)

σημειώσεις της μετάφρασης

• 4  Αυτό στο οποίο αναφέρεται είναι το peer assessment. Στην ουσία πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία ο καθηγητής δίνει στους μαθητές τις σωστές απαντήσεις ενός διαγωνίσματος και τους βάζει να διορθώσουν οι ίδιοι τα γραπτά των συμμαθητών τους.
• 5 monitory democracy: Όρος που εισήχθη από τον john keane. O keane ισχυρίζεται ότι από το 1945 η δημοκρατία έχει μπει σε μια φάση που είναι οικεία σε ανθρώπους που ζούνε σχεδόν σε όλο τον πλανήτη, ασχέτως γλώσσας, εθνικότητας, θρησκείας ή πολιτισμού και για πρώτη φορά νοηματοδοτείται τόσο διαφορετικά (για πολλούς ειδικά σε φτωχότερα κράτη  γίνεται συνώνυμη της δικαιοσύνης, του ηλεκτρισμού, της δημοσιας υγιεινής, και γενικά δημόσιων αγαθών). Συζητιέται πλέον η δημοκρατία ως παγκόσμια ιδέα, και είναι η αποδεκτή  & κατ’ εξοχήν μορφή διακυβέρνησης
• 6  περισσότερα για το ICO στα αγγλικά εδώ https://libcom.org/tags/informations-et-correspondance-ouvrieres
• 7 https://libcom.org/tags/echanges-et-mouvement
• 8 chattering classes: γενικά υποτιμητικός όρος που εισήχθη αρχικά από τον Auberon Waugh ο οποίος χρησιμοποιείται για να αναφερθεί στη μορφωμένη, κοινωνικά ευαίσθητα και πολιτικά ενεργή (στα καφενεία) μητροπολιτική μεσαία τάξη που διαθέτει φυσικά και πολιτικές, μιντιακές και ακαδημαϊκές διασυνδέσεις.
  
•  9  bottom-up στο πρωτότυπο 
  
  
  Σα βιαστικό επίμετρο αυτής της μετάφρασης, θα θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε ένα απόσπασμα από το "in girum imus nocte et cosumimur igni" του Debord.
  "Αυτοί που δεν έχουν αρχίσει ακόμα να ζουν , αλλά επιφυλλάσονται για μια καλύτερη εποχή, και οι οποίοι συνεπώς τόσο πολύ φοβούνται μη γεράσουν, προσμένουν ούτε λίγο ούτε πολύ έναν διαρκή παράδειοσο. Άλλος τον τοποθετεί σε μια ολική επανάσταση, κι άλλος - συμβαίνει καμιά φορά να είναι ο ίδιος- σ' ένα ανώτερο στάδιο της καριέρας του ως μισθωτού."